تغییر یافتن ذائقه سینمایی مخاطب ایرانی باعث شده است فیلم‌های تجاری سینمای ایران به سمت الگوهای مشابهی حرکت کند؛ الگوهای مشترکی که با تلاش حداقلی سود کلانی در گیشه به دست می‌آورند، قصه‌ای با شوخی‌هایی از تناقض‌های جامعه ایرانی به‌علاوه ترکیبی از کنایه‌های جنسی و سیاسی به‌علاوه رضا عطاران، جواد عزتی یا حتی حمید فرخ‌نژاد و... که ترفندی تضمین‌شده برای تسخیر گیشه است. برای مخاطبی هم که سینما آمدنش مساوی با سپری کردن اوقات فراغت با خنده و سرگرمی است، این گزینه می‌تواند در بیابان کمدی ایران راضی‌کننده باشد. اما این الگو برای فیلم‌هایی که در حالت عادی نمی‌توانند برای مخاطب جذابیتی داشته باشند، باعث شده به قیمت «فریب» مخاطب هم که شده او را پای فیلم‌های دوست‌نداشتنی‌شان بنشانند. فیلم‌هایی که نه در فیلمنامه قوتی دارند و نه در کارگردانی، حتی محتوای تلخ و یأس‌آلود آنها هم بر دیگر وجوه‌شان غلبه دارند اما با این وجود تلاش دارند در کنار استفاده از سلبریتی‌های کمدی سینما و تبلیغاتی شاد و طنزآلود، مخاطب را برای آمدن به سینما تحریک کنند. اتفاقی که بارها توانسته روی فروش این آثار تاثیر بسزایی بگذارد اما مدتی است تکرار این «فریب» موجب خشم مخاطبان سینما از صاحبان آثار آن شده است. این روزها «لس‌آنجلس- تهران» و «خانم یایا» نه‌تنها توفیق چندانی در گیشه نداشتند که با تندترین انتقادات مردم در فضای مجازی روبه‌رو هستند.

دروغ شاد برای فیلم‌های تلخ

سال گذشته اکران «سارا و آیدا» حواشی بسیاری برای این فیلم و عوامل آن به وجود آورد؛ حاشیه‌هایی که با عنوان «ترفند تیزرهای شاد برای فیلم‌های تلخ» به آن پرداختیم. فیلمی اجتماعی و تلخ که تنها یک سکانس نسبتا شاد در ابتدای آن قرار داشت (سکانس دابسمش پگاه آهنگرانی و غزل شاکری از آهنگ مشهور حامد همایون). عمده تبلیغات این فیلم تلخ و یأس‌آلود بر محور تک‌سکانس شاد سارا و آیدا بود به گونه‌ای که مخاطب غیرمطلع از قصه اصلی فیلم در نگاه اول تصور می‌کرد قرار است با یک فیلم عاشقانه و پرانرژی و شاید دخترانه روبه‌رو شود، غافل از اینکه فضای کلی فیلم اساسا تلخ است و با آنچه در این تیزر نمایش داده می‌شود، تفاوت اساسی دارد. اگرچه سارا و آیدا به فروش ۳ میلیاردی رسید اما حس تلخ فریبی که مخاطبان پس از اتمام فیلم حس می‌کردند، باعث شد عوامل این فیلم مورد سرزنش مخاطبان قرار گیرند. اتفاقی که در فیلم تلخ «آذر» به تهیه‌کنندگی نیکی کریمی نیز تکرار شد و شاید تنها سکانسی که شخصیت اول این فیلم یعنی نیکی کریمی در آن می‌خندد، تبدیل به پوستر شاد این فیلم سیاه شد. آذر البته به فروش یک میلیاردی نیز دست پیدا نکرد اما بار دیگر مخاطبان را نسبت به این اثر برآشفت.
 

دردسرهای شوخی‌های یک خانم اجتماعی‌ساز

حضور«خانم یایا» و «لس‌آنجلس- تهران» بر پرده سینما، بسیاری از مخاطبان کمدی ایران را مشتاق دیدن این ۲ اثر کرد. لس‌آنجلس - تهران فیلمی از تیناپاکروان است که با تیزری شاد و مرتبط با وقایع روز دنیا، پرویز پرستویی را پس از سال‌ها به عنوان یک بازیگر کمدی مطرح می‌کند. پاکروان که سابقه‌ای تماما اجتماعی داشته  و حضورش در فیلم‌های اجتماعیِ تلخ پررنگ بوده است، برای نخستین‌بار در قامت نویسنده و کارگردان یک فیلم کمدی برآمده است. فیلمی با معمول‌ترین فرمول کمدی؛ پیرنگ جابه‌جایی و اشتباه گرفتن یک آدم به جای دیگری. این فیلم نه به جهت تفاوت مضمون فیلم و تبلیغات، بلکه به‌خاطر ضعف فراوانش بار دیگر خشم مخاطبان سینما را برانگیخت. عمده اعتراض‌ها نه به تینا پاکروان، بلکه خطاب به پرویز پرستویی و مهناز افشار بود، آن هم از این جهت که چگونه در این اثر به مراتب ضعیف حضور پیدا کرده‌اند و مخاطبان نیز به اعتبار این بازیگران به تماشای فیلم نشسته‌اند.

در یکی از کامنت‌ها ذیل پست پرویز پرستویی آمده بود: «سلام جناب پرستویی عزیز! ازتون گله‌مندم. راستش نمی‌دونم چه دلیلی پشت قبول بازیگری در فیلم بشدت ضعیف تهران - لس‌آنجلس داشتید، ولی من به‌شخصه تنها و تنها به دلیل حضور شما پس از سال‌ها در یک نقش طنز و به انتظار دیدن اثری مثل مارمولک و مومیایی و لیلی با من است و... دیشب بلیت خریدم و بشدت ناراضی هستم از اینکه احساس می‌کنم وقت و اعصاب و پولم رو به باد دادم واسه دیدن اثری که حتی ارزش ۵ دقیقه وقت گذاشتن هم نداره». اعتراض‌ها به حدی رسید که عوامل فیلم از جمله این ۲  بازیگر مجبور به واکنش شدند، البته استدلال‌های مشابه آنها این بود که مخالفت‌ها «سلیقه‌ای» است و مخالفان «شمشیر از رو بسته‌اند». این در حالی بود که  عمده مخاطبان از ضعف قصه، فیلمنامه و شوخی‌های فیلم ضعیف پاکروان برآشفته بودند. تینا پاکروان نیز انتقادات را به عصبانیت مردم و شرایط آب‌وهوایی و اقتصادی و سیاسی نسبت داد و گفت: «خیلی متاسفم از اینکه مردم ما اینقدر حال‌شان خوب نیست و اینقدر فکر می‌کنند ما از خودشان نیستیم. در شرایط، دوران تاریخی و موقعیتی زندگی می‌کنیم که به لحاظ اقتصادی، سیاست بین‌المللی و اجتماعی فشار روی همه ما خیلی زیاد است. ما در تحریم‌های بین‌المللی در شرایطی ویژه هستیم، در شرایطی که الان قرار است بعضی از اقلام اساسی کوپنی شوند، بنزین گران شود و از همه لحاظ فشار روی‌مان است. دلار و طلا بالا رفته، وضع معیشت مردم سخت شده»

«هیچ» بهتر از «یایا»

اما اثر  جدید عبدالرضا کاهانی، یعنی «خانم یایا» شرایطی متفاوت داشت. کارگردان فیلم‌هایی چون «هیچ»، «بی‌خود و بی‌جهت» و... رضا عطاران را به همراه حمید فرخ‌نژاد و امین حیایی بازیگران فیلمی ساخته که در «پاتایا» روایت می‌شود. فیلمی که در آن آدم‌هایی با عقاید سنتی به پاتایا رفته و در آنجا با تناقض‌هایی روبه‌رو می‌شوند. نه‌تنها ایده یک خطی فیلمنامه «خانم یایا» بلکه تیزرهای تبلیغاتی این فیلم نیز طنزآلود است اما از آنجایی که فیلم کاهانی در جشنواره فجر و سایر جشنواره‌های سینمایی نیز اکران نداشت، هیچ پیش‌فرضی از جانب منتقدان و اهالی رسانه نسبت به این فیلم نبود و تقریبا همه اذعان داشتند که کاهانی فیلمی کمدی را با بازی عطاران و فرخ‌نژاد جلوی دوربین برده است. بعد از تجربه پرفروش چند روز اول، مخاطبان عصبانی‌تر از همیشه به صفحات مجازی عوامل این فیلم تاختند. حمید فرخ‌نژاد در واکنش به انتقادات پیرامون این فیلم در پستی با بیان اینکه مخاطبان نسبت به او نباید انتقادی داشته باشند، نوشت: «همانگونه که از طرف تهیه‌کنندگان محترم عنوان شده این فیلم وجاهت طنز ندارد ولی متاسفانه به‌دلیل نوع تبلیغات توقع یک فیلم طنز برای مخاطب به‌وجود آمده که متاسفانه موجبات عدم رضایت بعضی از تماشاگران رو به‌وجود آورده، لازمه تاکید مجدد کنم این فیلم طنز نیست و منم تهیه‌کننده فیلم نیستم و لطفا به جون من غر نزنید».
 

بازیگران و ضربه به اعتباری که بود!

در این‌باره اما مساله فقط ترفند تیزر شاد برای فیلم معمولی کاهانی نیست، بلکه این بار هم ضعف ساختاری «خانم یایا» پشت سلبریتی‌های پرفروش پنهان شده و مخاطبان تنها وقتی متوجه ضعف این فیلم می‌شوند که از سالن سینما بیرون آیند. از همین رو این فیلم نیز مانند لس‌آنجلس- تهران پس از تجربه یکی، دو روز پرفروش، روندی نزولی را در گیشه تجربه کرد. مهم‌تر از آن اعتباری است که مخاطب سینما برای بازیگرانی چون رضا عطاران قائل می‌شد. اعتباری که کم می‌شود و اعتمادی که از بین می‌رود. سیدضیاءهاشمی، رئیس هیات‌مدیره شورای عالی تهیه‌کنندگان نیز در همین‌باره اظهار داشت: «در بین کمدی‌های اکران شده فیلم سینمایی «خانم یایا» ساخته عبدالرضا کاهانی برای بسیاری سوال‌برانگیز است، این نکته را باید گوشزد کنم کارگردان اثر تاکید دارد که فیلم کمدی نیست اما از ستارگان آثار کمدی برای بازی در این فیلم استفاده کرده است. اینکه بازیگران تشخیص دادند خود را در عرصه دیگری محک بزنند و در بوته نقد مخاطب قرار دهند امری است که باید خود پاسخگو باشند اما مخاطب به دلیل حضور بازیگران مطرح سینمای کمدی وارد سالن می‌شود و فیلم دلخواه خود را نمی‌یابد. به نظرم در وهله اول به سابقه و برند بازیگران کمدی این فیلم لطمه می‌زند و در درجه بعدی فیلمساز مورد نقد قرار می‌گیرد، زیرا بازیگران هستند که نقش را خوانده و انتخاب کرده‌اند و به دلیل حضور بازیگران، مخاطب فیلم را انتخاب کرده و اینجاست که قضاوت مخاطب نسبت به بازیگران این عرصه تغییر می‌کند».

* وطن امروز